عیاران در گذشته طبقه ای از افراد سیستان بودند که اخلاق و مبارزه های خاصی داشتند و کمک کردن به افراد ضعیف را در الویت قرار داده بودند. عیاران گروهی بودند که جوان مردی و کمک به افرادی که قدرت ندارند را همیشه الویت خود قرار می دادند و جالب تر آن که زمانی که ظالم را تشخیص می دادند بدون اهمیت به قوانین به راحتی مجازاتی برای آن ها تعیین می کردند و اموال و دارای شان را بین افراد مستضعف تقسیم می کردند.
عیاران یا جوانمردان چگونه افرادی بودند؟
شاید برای شما سوال شده باشد که کلمه عیار به چه معنی است که در پاسخ به این سوال باید بگوییم عیار به معنی چابک، زیرک و چالاک است. عیاری به گونه ای از تربیت قدیم بوده و از آخر قرن دوم هجری وجود داشته است. عیاران روش های مختص به خود را داشتند و کم کم به جوانمرد شناخته شدند.
عیاران یا جوانمردان یا فتیان یکی از طبقه های اجتماعی ایران را ایجاد می کردند. به طور معمول مردمی که زرنگ تر بودند آداب و رسوم و تشکیلات خاص خود را داشتند و در جنگ ها خود نمایی می کردند. این گروه بیشتر دسته هایی را ایجاد کردند و بعضی اوقات با کمک گروه های مختلف یک لشگر تشکیل می دادند و می جنگیدند. در زمان بنی عباس عیاران در بغداد سیستان بلوچستان و خراسان افزایش پیدا کرد.
بیشتر گروه های عیاران پیشوایان و رئیس هایی داشتند که آن ها را سرهنگ می نامیدند. عیاران اشخاص جنگجو و شجاع و جوانمرد بودند. عیاران سیستان در اکثر موارد با مخالفان حکومت عباسی همکاری می کردند و در گروه سپاهان آن ها در می آمدند و به عنوان نمونه در قیام حمزه خارجی که یکی از سرهنگ های عیاران به اسم ابولعریانبا وی همراه بود دیگر حرب بین عبیده که خلیفه اشعث بین محمد بن اشعث بود را شکست داد.
یعقوب بن لیث صفار جز همین دسته بود و به کمک سلسله صفاری را بنا کرد. عیاران جوان مرد هایی بودند که به صفت هایی مثل راز نگهداری و دستگیری بیچاره ها و درماندگان شناخته شده بودند.
تاریخچه عیاران
برای به دست آوردن اطلاعات از عیاران باید در ایران قبل از اسلام را بررسی کرد. چیزی که تا به اکنون در رابطه با عیاران منتشر شده معمولا به مکتب فتوت و آیین های پهلوانی در ایران قبل از اسلام بر می گردد. مرجع اصلی در تمام آیین های پهلوانی قهرمان های اساطیری می باشند که همیشه در چهار چوب داستان ها و افسانه ها سینه به سینه انتقال داده اند.
طبق آیین عیاری و جوانمردی مروت، ایثار و فداکاری و کمک رساندن به مستضعفان و مظلومان و وفای به عهد صفت های بود که نماد یک انسان بالغ و کامل است. جوانمرد ها به جز صفت های انسانی که داشتند اعتقاد به آدابی هم داشتند که نشانگر جوانمردی بود. بعد از اسلام که جوانمردها دین اسلام را پذیرفتند به مرور زمان طبق مذهب تصوف طبق اسلام استوار شد و آداب جوانمردی نیز بین صوفیان هم رواج پیدا کرد.
آن گونه که در فرهنگ ها در مورد واژه عیار شرح داده شده است نشان گر آن است که این واژه در برگرفته از مفهموم چالاک و زیرک است. ملک الشعرای بهار بر این اعتقاد بودد که لفظ عیار همان ای یار فارسی و یا ادییار پهلوی می باشد. برخی واژه ها عیار را مترادف دزد و طرار و شب رو دانستند هر چند که این اسم ها بیشتر از سمت مخالف های آن ها داده شده است.
از منبع های خیلی مهم که در رابطه با عیاران دانستنی هایی را در اختیار افراد می گذارند قابوسنامه امیر عنصرالمعالی و سمک عیار فرامرز بن خداداد بن عبدالله الکاتب الارجانی می باشد.
همان گونه که در کتاب ها و برخی از کتاب های دیگر می خوانیم عیاران به اصول جوانمردی خودشان پایبند بوده و هر شخصی که آن اصول را زیر پا گذارد کیفر دارد. اصل و ریشه جوانمردی از نگاه عیاران بر پایه سه اصل بوده که آن هر چه گویی بکنی و خلاف راستی نگویی و شکیب را کار بندی، است.
